Mơ - Phiếm Luận Duy Hân

 Mơ

Nguyễn Ngọc Duy Hân

 

Giấc mơ là chủ đề quan trọng và thực tế. Đố ai nằm ngủ không mơ! Câu đố này của ông bà ta từ xưa đến nay vẫn là một thách đố, vì chẳng có ai dám khẳng định là mình ngủ nhưng sẽ không mơ. Nhà tâm lý học Freud đã phân tích giấc mơ để có thể hiểu rõ bầu tâm sự uẩn ức của người nằm mơ. Tôi đã từng chiêm bao, nói mớ lảm nhảm rồi giật mình dậy tim đập thình thịch, thế rồi lại ngủ tiếp và mơ tiếp câu chuyện trong mơ đã xảy ra lúc đầu. Có khi tôi cũng xem được vũ khúc nghê thường đẹp ơi là đẹp trong khi mơ ngủ. Người cộng sản thì từng nịnh bợ ca rằng "đêm qua em mơ gặp bác Hồ!". Cũng có người than phiền về con em mình, cho rằng bọn trẻ bây giờ hầu như không có ước mơ hoài bão, chỉ chơi game và thích tiêu xài. Vâng, chủ đề "Mơ" này mơ huyền mờ lắm, phức tạp lắm, mời bạn cũng tôi điểm qua vài điều xem có sáng tỏ hơn không nhé.

 

Người ta định nghĩa mơ hay giấc mơ là những trải nghiệm, ảo tưởng trong trí óc khi đang ngủ. Hiện tượng mơ không chỉ xảy ra với con người mà còn xảy ra ở các động vật có vú cũng như một số loài chim. Đọc sách thấy họ viết như thế nhưng làm sao để kiểm chứng thì ... chưa đọc tới! Người ta có thể có những cảm xúc mãnh liệt khi mơ, qua đó tạo cảm hứng cho sáng tác. Ví dụ ca sĩ Paul McCartney của The Beatles kể rằng ông đã tỉnh giấc với giai điệu của nhạc phẩm "Yesterday" trong đầu, liền vội ngồi dậy viết ra thành nốt nhạc. Tôi thì nghĩ ngược lại, biết đâu vì ông cưu mang trong lòng giai điệu bài nhạc này suốt ngày, nên đã ảnh hưởng vào tận giấc ngủ. Nữ văn sĩ Mary Shelley cũng kể rằng bà thấy trong mơ một nhà khoa học với cái máy đặc biệt, máy này sản sinh ra con vật lạ. Khi tỉnh dậy, bà bắt đầu viết cuốn sách với nhân vật chính là Frankenstein, người tạo ra loài quái vật khủng khiếp.

 

Khi còn là một thiếu niên, Albert Einstein đã có một giấc mơ kỳ lạ mà cuối cùng dẫn đến một trong những khám phá quan trọng nhất. Trong mơ, ông thấy những con bò thò đầu qua hàng rào dây điện để ăn cỏ. Điều này giúp Einstein nhận thức được cơ cấu của dòng điện.

 

Các nhà nghiên cứu thấy con người thường mơ khoảng một đến hai tiếng đồng hồ trong khi ngủ. Và có thể có từ bốn đến bảy giấc mơ mỗi đêm. Mơ đấy nhưng không hẳn sẽ nhớ hết chi tiết các giấc mơ của mình khi tỉnh giấc vì "Vừa tỉnh giấc nồi kê chưa chín" (thơ Nguyễn Công Trứ).

Giấc mơ có hình ảnh, âm thanh, màu sắc và cả mùi vị, nói chung là đủ thứ chung quanh mà chúng ta có thể cảm nhận. Các giấc mơ thấy toàn chuyện khủng khiếp được gọi ác mộng.

 

Từ hàng nghìn năm trước con người đã cố gắng lý giải về giấc mơ và tìm ra ý nghĩa từ giấc mơ. Người Hy Lạp và La Mã cổ đại tin rằng giấc mơ là thông điệp từ chư thần. Người Babylon xưa cũng tin như vậy, họ nghiệm thấy các giấc mộng ảnh hưởng quan trọng đến tương lai.

 

Kinh Thánh Công Giáo có hơn 700 chú giải và các câu truyện liên hệ đến giấc mơ.

Thánh Giuse ban đầu đã định bỏ đi cách kín đáo, khi biết Mẹ Maria đã có thai trước khi về với mình. Nhưng nhờ khi ngủ, thiên thần đã báo mộng rằng Maria mang thai là do quyền năng Chúa Thánh Thần, nên ông Giuse tin lời ở lại tiếp tục sứ mệnh làm cha nuôi Chúa Giêsu.

Lần ở Bêlem, sứ thần của Chúa cũng đã hiện ra báo mộng cho thánh Giuse rằng: “Này ông, thức dậy đem hài nhi và Maria trốn sang Ai Cập, vì vua Hêrôđê sắp tìm giết bé Giêsu".

 

Bạn xem nhạc cảnh musical Joseph and the amazing dream coat chưa? Chuyện kể về ông Giuse (trùng tên, không phải thánh Giuse cha nuôi Chúa Giêsu) đã bị các người anh ghét bỏ vì Giuse kể cho họ biết về giấc chiêm bao, trong đó Giuse là người có quyền hành hơn các anh mình. Vì thế các người anh đã lập mưu bán Giuse cho những lái buôn người Mađian ở Ai Cập. Cũng may nhờ tài đoán điềm giải mộng, Giuse đã giải thích được giấc mơ lạ của vua Pharaô. Nhờ đó có kết quả tốt, giúp Ai Cập ngăn ngừa được nạn đói và dĩ nhiên nhờ thế Giuse được trọng dụng, có quyền hành trên các anh mình.

 

Ban đầu Phật giáo chưa hề có ở nước Trung Hoa, cho đến khi Hán Minh Đế chiêm bao thấy một nhân vật toàn thân bằng vàng ròng, thân hình tỏa sáng rực rỡ bay vào hoàng cung. Sau khi tỉnh giấc, vua cho người đi cầu Pháp và thế là Phật giáo lần đầu tiên được rao truyền. Một số người Á Đông cũng tin rằng giấc mơ là cách để người đã chết về thăm các thành viên trong gia đình.

Triết lý của Phật nói rằng mọi thứ trên đời đều như một giấc mộng, không bền lâu, không vĩnh cửu, cần tu tập để đạt được sự giải thoát, đừng coi trọng vật chất vì cuộc đời như giấc mộng thoáng qua. Cần thức tỉnh và giác ngộ.

 

Trở về thực tế, đầu thế kỷ 20, nhà thần học người Áo là Freud đã xuất bản cuốn sách với tựa đề "Giải thích các giấc mơ". Freud tin rằng con người thường mơ về những thứ mà họ mong muốn nhưng không thể có, đặc biệt có liên quan đến tính dục và sự ức chế dục vọng. Freud tin rằng mọi suy nghĩ và hành động của con người đều bắt nguồn từ rất sâu trong tâm thức óc của họ. Thí dụ Freud giải thích rằng khi mơ thấy mình đang bay hay đang bơi, có nghĩa là mình đang muốn được tự do như khoảng thời thơ ấu. Khi một người mơ thấy người nào đó chết, rất có thể người nằm mơ thực sự đang che giấu cảm xúc ghét người đó, hoặc rất muốn có những gì người đó đang có.

 

Ngược lại, chuyên gia người Thụy Sĩ Carl Jung lại có các ý tưởng hoàn toàn khác với Freud về đoán điềm giải mộng. Theo Jung, các giấc mơ có thể giúp con người trưởng thành và hiểu được chính họ. Ông cũng tin rằng các giấc mơ cho chúng ta biết những điều về bản thân và quan hệ với người khác. Ông không tin là giấc mơ ẩn chứa các ý nghĩ về tình dục vọng hoặc ức chế sự ham muốn.

 

Bạn có từng ngủ mớ hoặc thấy ai đó nói mớ lung tung khi đang ngủ chưa? Đây là rối loạn xảy ra ở giao điểm từ trạng thái thức bước vào giai đoạn ngủ (REM).

Người ngủ mớ có thể nói ra cả câu chuyện dài với ai đó, hoặc chỉ một vài cụm từ rời rạc vô nghĩa. Có bồ muốn dấu mà vì nói mớ tự động khai ra hết thì quả là hư bột hư đường hết!

 

Mộng du là tình trạng rối loạn khiến người đang ngủ tự nhiên đứng dậy, đi hoặc làm điều gì đó dù họ trong trạng thái mê ngủ. Người bị mộng du không thể phản ứng lại các sự kiện và không thể nhớ được chúng. Mộng du có thể lành tính như ngồi trên giường, đi vào phòng tắm chà rửa, hoặc nguy hiểm như nấu ăn, lái xe, quan hệ tình dục, cử chỉ bạo lực, thậm chí là giết người. Tôi rất thích bài hát tựa là Mộng Du của nhạc sĩ Phạm Duy "Ðêm đêm người mở lòng ra, Ôm ta trong cõi mơ hồ... Êm êm người dệt bài thơ, Nâng ta trong lưới mơ hồ"...

 

Người ta đã có nhiều tài liệu, sách vở để giải thích khi nằm mơ thấy con vật gì, đồ vật gì thì nên đánh đề số mấy. Lạ cái là có người bàn đề rất hay, làm người mua được trúng đề rất lớn. Tôi thì không tin và không cổ vũ chuyện mua số đề.

 

Còn bạn có tin chuyện người chết hiện về báo mộng không? Bạn thân của tôi kể lại chuyện gia đình chị, là khi ấy ở Việt Nam người anh trong gia đình không may chạy xe Honda 2 bánh tông vào gầm cầu và qua đời tại chỗ. Anh bị mất một miếng sọ, gia đình tìm mãi không thấy, đành chuẩn bị chôn anh không toàn thây. Đêm đó người chị trong gia đình thấy anh hiện về báo mộng cho biết mảnh xương sọ nằm ở đâu, gia đình ra tìm thì quả là thấy được để chôn anh toàn vẹn thi thể.

 

Một số nhà tâm lý đã phân tích là nếu mơ thấy người chết, thì đừng hoang mang lo lắng. Thực ra nó mang ý nghĩa tích cực, là dấu hiệu của sự đổi mới hoặc sự chuẩn bị cho một thay đổi tích cực trong cuộc sống.

 

Đôi khi trong giấc mơ, bạn lại mơ thấy mình đang trong một giấc mơ khác. Điều này khiến cho giấc mơ trở nên lẫn lộn và kỳ diệu hơn bao giờ hết.

 

Có một hiện tượng được gọi là "lucid dreaming" - khi trong giấc mơ, bạn nhận ra mình đang mơ và có thể kiểm soát được hành động và sự kiện trong giấc mơ đó.

Lại cũng có khi mình mơ thấy ai đó rất rõ ràng, nhưng người này mình chưa bao giờ gặp thật ở ngoài đời, hay đây là người mình đã từng gặp trong kiếp trước?

 

Đồng âm khác nghĩa thì có lá mơ, tức là tên loại lá với mùi hơi nặng, dân gian còn gọi là lá thúi địt, có nhiều công dụng trong Đông Y. Về trái cây cũng có trái mơ, là loại trái vị chua, hay được muối làm thành ô mai xí muội.

 

Những câu chuyện trong giấc mơ thường được khai thác trong các tác phẩm nghệ thuật. Nhiều phim, kịch, tiểu thuyết, bài hát... đã mô tả câu chuyện của nhân vật trong giấc mơ và nhân vật đó tỉnh giấc với những cảm xúc khác nhau.  Một số phim ảnh của Hollywood đã lấy giấc mơ làm đề tài và trở nên rất hấp dẫn, lôi cuốn.

 

Bạn đã xem bộ phim Matrix chưa? Phim xoay quanh anh chàng Thomas Anderson là một lập trình viên và cũng là một hacker. Một ngày kia, anh gặp Morpheus, Morpheus tiết lộ sự thật về sinh hoạt mà Thomas đang sống thực chất chỉ là giấc mơ, thế giới mà Thomas đang sống là một "thực tế mô phỏng". Phim Matrix (1999) lọt vào 250 phim hay nhất mọi thời đại và giành được 4 giải Oscar.

 

Kế tới là loạt phim A Nightmare on Elm Street. Phim mô tả Freddy Krueger là một kẻ sát nhân ác độc, có khả năng xâm nhập vào giấc mơ của một người rồi giết chết người đó. Phim là một trong những cuốn phim kinh dị tiêu biểu. Nhân vật Freddy Krueger do diễn viên Robert Englund đóng trong phần đầu của loạt phim đã được rất nhiều giải thưởng.

 

Trong phim tựa đề Inception, Dom Cobb là một kẻ trộm có biệt tài xâm nhập vào giấc mơ của người khác để đánh cắp tin tức, tài liệu. Cobb được giao nhiệm vụ đột nhập vào giấc mơ của một CEO để làm phá sản công ty. Phim cũng đoạt 4 giải Oscar và nhiều giải khác.

 

Cooper Redfield, một du khách người Mỹ đã làm tình nguyện viên chơi thử một trò chơi thực tế ảo, nhưng cuối cùng nhận ra rằng mình không thể phân biệt được giữa thực và ảo và trở nên rối loạn. Tập phim Playest này thực thực hư hư, rất đáng sợ.  

 

Bây giờ mời bạn vào đọc chuyện Kiều của cố thi hào Nguyễn Du nhé. Đoạn Trường Tân Thanh cũng đã có nhiều câu nhắc tới chuyện mơ này. Chẳng hạn các câu:

"Mặt mơ tưởng mặt, lòng ngao ngán lòng.
Còn ngờ giấc mộng đêm xuân mơ màng.

Đêm xuân một giấc mơ màng,
Đuốc hoa để đó, mặc nàng nằm trơ

Mối tình đòi đoạn vò tơ,
Giấc hương quan luống lần mơ canh dài.
huốc mê đâu đã rưới vào,
Mơ màng như giấc chiêm bao biết gì.

Nàng còn thiêm thiếp giấc vàng chưa phai.
Mơ màng phách quế hồn mai..."

 

Còn về nhạc thì nhiều bài liên hệ tới chủ đề mơ mộng này lắm.

Dịp Trung Thu chắc hẳn ai cũng nhớ tới bài hát chị Hằng của Lê Thương: "Bóng trăng trắng ngà, có cây đa to, có thằng Cuội già, ôm một mối mơ".

Còn nhạc sĩ Nguyễn Văn Thương thì có bài "Đêm đông" với "ta mơ giấc mơ gia đình an vui".

Phạm Duy trong ca khúc Kỷ Niệm thì "mơ thành triệu phú, cứu vớt gái bơ vơ".

Phạm Duy tiếp tục yêu cầu: "tôi đang mơ giấc mộng dài, Ðừng lay tôi nhé cuộc đời chung quanh". Trong các bài Bé Ca, Nữ Ca, nổi tiếng với bài Tuổi Mộng Mơ "Em ước mơ, mơ gì tuổi 12, tuổi 13...."

 

Nữ nhạc sĩ Nguyệt Ánh thì nổi tiếng với ca khúc "Em vẫn mơ 1 ngày về" với điệu nhạc và ca từ thật hay "Em vẫn mơ một ngày nào, quê dấu yêu không còn cộng thù..."

 

Trong bài Cánh Hoa Yêu, nhạc Hoàng Trọng, lời Vĩnh Phúc cũng đã có câu:

"Tìm nhau trong mơ, dắt nhau sang bờ yên vui

Thương nhớ xa vời gửi về chốn phương trời"

 

Trong bài Mộng dưới hoa, Phạm Đình Chương đã mơ mộng "chưa gặp em, anh đã nghĩ rằng, có nàng thiếu nữ đẹp như trăng" Bạn tôi với óc khôi hài bảo chưa gặp thì thế, gặp nàng rồi thì mộng dưới hoa sẽ trở thành họa dưới mông!

 

Trong nhạc khúc ngoại quốc Hai Khía Cạnh Cuộc Đời, lời Việt do Phạm Duy soạn đã có câu than rất não lòng: "Bao nhiêu những điều tôi vẫn hằng mơ, theo mây tan về tít mù...

 

"Đá mòn nhưng hồn chưa mòn giấc mơ" là những ca từ rất đẹp trong bài Hòn vọng phu của nhạc sĩ Lê Thương.

 

Riêng Trịnh Công Sơn thì viết "nằm mộng suốt đêm trong thiên đường". Trong ca khúc Đời Gọi Em Biết Bao Lần, Trịnh Công Sơn cũng từng hỏi: "Đi về đâu hỡi em, khi trong lòng không chút nắng, giấc mơ đời xa vắng". Tôi vẫn cứ nghĩ ngợi về bầu tâm sự của người nhạc sĩ họ Trịnh này (cùng họ với tôi), không hiểu ông ta thực sự nghĩ gì, có hối hận vì tin vào cộng sản không. Nếu không tại sao ông lại than rằng "tiến thoái lưỡng nan", và kêu gọi chính mình "đừng tuyệt vọng, tôi ơi đừng tuyệt vọng", hoặc mỏi mòn chờ đợi "đợi cây lên xanh trên rừng hoạn nạn" giữa một xã hội mà "oán thù là khí giới".

 

Martin Luther King Jr. đã nổi tiếng thế giới với bài phát biểu "I Have a Dream"

I Have a Dream cũng là bài hát lừng danh của nhóm ABBA mà có lẽ ai cũng từng nghêu ngao. "I have a dream, a song to sing, to help me cope with anything.."

 

Về văn thì có Khái Hưng với tác phẩm Hồn bướm mơ tiên, là cuốn sách làm say mê độc giả một thời. Nhóm Tự Lực Văn Đoàn với đầy tâm huyết và tài năng, tiếc thay bị vùi dập trước chế độ cộng sản. Trong chuyện, cuối cùng nhân vật Điệp đã chia sẻ: "Tôi xin thề với Lan rằng tôi giữ được mãi như thế, tôi sẽ chân thành thờ ở trong tâm trí, cái linh hồn dịu dàng của Lan.

– Thế nghĩa là thế nào ?

– Nghĩa là suốt đời tôi, tôi không lấy ai, chỉ sống trong cái thế giới mộng ảo của ái tình lý tưởng, của ái tình bất vong bất diệt".

Vâng, sống trong mơ với tình yêu đẹp, không bị thực tế phũ phàng lay tỉnh thì rất đáng để chiêm nghiệm luôn mãi.

 

Rồi tới nhà văn Duyên Anh với chuyện ngắn Mơ thành người Quang Trung, nói về tâm trạng của giới trẻ mơ thành người có ích lợi cho quốc gia, dân tộc.

 

Thôi tạm rời thế giới văn chương mơ mộng để trở về đời sống thường nhật, các bác sĩ hoặc chuyên viên y tế đã thấy những hoạt động ngay trước khi ngủ có thể tác động đến giấc mơ. Vì vậy họ khuyên hãy hạn chế xem hoặc đọc các tin tức, phim ảnh đáng sợ, các việc bắt não hoạt động mạnh trước khi ngủ. Ngoài ra để có giấc ngủ tốt mình nên trang trải tâm tình bằng cách viết nhật ký, tâm sự cùng người thân cho tinh thần nhẹ nhõm. Về vật lý thì cần tập thể dục thường xuyên, ngồi thiền hoặc gặp các chuyên viên tâm lý nếu cần. Tôi tin sức khỏe và vật lý có ảnh hưởng tới giấc ngủ. Rất nhiều lần tôi bị đau bụng hay mắc tiểu nhưng ngủ mê nên chưa thức dậy vào nhà vệ sinh được, thì y như rằng tôi mơ thấy mình đi tìm toilet nhưng đi lạc, hoặc phải bước vào các khu nhà vệ sinh thật dơ dáy!

 

Nếu cơn ác mộng đã xảy ra khiến mình choàng dậy lúc nửa đêm, khó có thể ngủ lại, thì hãy cố thư giãn, hít thở sâu, tập trung vào việc giảm nhịp tim và tránh suy nghĩ tiêu cực về giấc mơ. Nó chỉ là một giấc mơ thôi mà! Ngoài ra mình cũng cần tạo thói quen ngủ và thức dậy vào cùng một thời điểm mỗi ngày, để cơ thể bớt xáo trộn.

 

Nguời ta đã thí nghiệm và làm ra thống kê:

- Trẻ em gặp nhiều ác mộng hơn người lớn, nhất là trong khoảng 3 tới 6 tuổi và giảm dần sau 10 tuổi.

- Phụ nữ cũng gặp nhiều ác mộng hơn so với đàn ông.

- Ác mộng xảy ra thường ở một phần ba cuối của giấc ngủ.

- Những người mù, khiếm thị vẫn có thể nhìn thấy hình ảnh giấc mơ của họ.

- Chúng ta thường quên 95-99% giấc mơ của mình khi tỉnh dậy.

 

Nằm mơ là chuyện khi ngủ, ước mơ là chuyện khi thức. Ước mơ là những điều tốt đẹp mà mỗi người khát khao mong muốn. Mơ ước của bạn là gì? Có người mơ lên cung trăng thăm Hằng Nga, có người ước ao làm chủ một căn nhà, cái xe hơi, có người mong sao những đứa con khôn lớn nên người, hay đơn giản hơn là có thời gian để nấu một món ăn, trò chuyện vui chơi với người thân trong gia đình. Các ước mơ dù to hay nhỏ đều đẹp, đều là động lực để thăng tiến, giúp mình đạt tới mục đích. Hãy ước mơ, có nhiều hoài bão, khát vọng với cả niềm tin và nghị lực. Ước mơ là nguồn động viên và hy vọng, giúp mình có sức mạnh và động lực để tiếp tục bước đi, chẳng hạn ôm ấp mộng văn chương, mộng trở thành ca sĩ, tu sĩ...

 

Có người đã nói đằng nào cũng mất công mơ ước, nó không hề tốn kém, sao không mơ ước chuyện lớn? Cũng có lý nhưng cũng phải thực tế, kẻo bị chê là "đội đá vá trời", mơ mộng hão huyền để rồi bị vỡ mộng. Ước mơ khác với nằm mơ!

Mỗi giấc mơ thường mang trong đó một thông điệp, một ý nghĩa riêng và đầy bí ẩn chờ đợi chúng ta khám phá. Có những chuyện rất thường, nhưng khi mất đi thì mới biết quý, khi đó chỉ mơ ước có được như thế. Chẳng hạn trong thời dịch Covid, bị bệnh về phổi thì mới biết quý từng hơi thở hằng ngày tưởng như rất đơn giản, đương nhiên phải có. Hoặc mình có con gọi ba gọi mẹ, nhưng đôi khi bực mình vì bị con gọi riết, hết hỏi cái này lại đòi cái kia, nhưng đã có bà mẹ với con bệnh tự kỷ autism, cháu đã lớn mà không nói được, bà chỉ mơ 1 lần nghe được con gọi mình bằng chữ mẹ yêu thương, mà không được.

 

Riêng tôi hồi bé ở Việt Nam nhà nghèo, từng ước mơ được học dương cầm, được đặt tay lên phím đàn mà không được. Sang đến đây giấc mơ đó tôi đem đổ qua cho con, bắt con học piano từ nhỏ. Tôi cũng mò mẫm học theo nhưng có được thì chán, thì lười tập đàn với đủ lý do. Rõ chán cho bản thân mình!

 

Ừ thôi, mơ mòng ước ao nãy giờ chắc cũng tạm đủ rồi, mời bạn lay tỉnh để lo việc thường ngày. Ừ thôi, thay vì cứ hoài niệm về dĩ vãng, hay mộng mị về tương lai xa vời, thì xin hãy cứ sống trọn vẹn với trách nhiệm và niềm vui ngày hôm nay. Mỗi mùa Xuân sang thì nghĩa trang gần hơn một đoạn, ừ thôi hãy chấp nhận tận hưởng những gì đang có. Chúc bạn luôn thực hiện được những điều mình mơ ước và có những giấc mơ thật đẹp, sweet dreams.

Duy Hân