Nguyễn Ngọc Duy Hân
Vào 2 giờ 2 phút 22 giây, ngày 22 tháng 2, năm 2022 vừa qua một em bé đã được sinh ra đời tại North Carolina, Hoa Kỳ. Mẹ con bé nằm ở bệnh viện phòng số 2, đây là chuyện khá hi hữu. Cũng vào đúng khoảnh khắc đó, bạn đang làm gì, có thấy gì hên và vui không? Tôi thì giờ đó đang ngủ khì, trở thành bà tiên vì ông bà ta từng nói ăn được ngủ được là tiên mà! Nói đến cuộc sống, với bao khó khăn thử thách, vào tuổi xế chiều chắc ai cũng mỏi mệt và muốn sống an nhàn, thảnh thơi, "không ăn, không ngủ thì tiền vứt đi". Hai chữ An và Nhàn này nghe ra thì nhẹ nhàng dễ hiểu lắm, nhưng để có được nó và thực hành cách chừng mực, đúng hoàn cảnh thì xem ra không dễ đâu. Mời bạn cùng tôi điểm qua vài điều lượm lặt được qua hai chữ An Nhàn này nhé.
Đầu tiên đây là hai chữ hay, ý nghĩa, nên được dùng rất nhiều trong việc đặt tên cho con cái. Nào là Thúy An, Thùy An, Minh An, Bảo An, Hoài An, Thanh Nhàn, Kim Nhàn... Hồ Trường An là một văn sĩ nổi tiếng. An Dương Vương tức Thục Phán, người đã lập ra nước Âu Lạc. An Tiêm là tên của nhân vật truyền thuyết thời Hùng Vương, bị vua đày ra đảo hoang, nhưng An Tiêm cùng vợ chăm chỉ làm ăn, gây được giống dưa hấu đỏ quý hiếm vào thời đó. An Tiêm được coi là ông tổ của nghề trồng dưa đỏ ở Việt Nam.
An Nam là tên gọi nước Việt Nam thời xưa. Về địa danh của Việt Nam thì rất nhiều nơi có chữ An, như xã An Điền tại Bến Cát, tỉnh Bình Dương. An Khê là tên của một huyện miền núi ở phía đông tỉnh Gia Lai. An Lộc thuộc Bình Long, tỉnh Bình Phước An đã từng nổi tiếng trong chiến tranh, nơi mà các chiến sĩ Việt Nam Cộng Hòa đã chiến đấu oai hùng để chống cộng sản xâm lăng miền Nam. An Giang là con sông thơ mộng được nhắc tới qua nhạc phẩm "Dòng An Giang" của Anh Việt Thu. Anton là tên của một vị thánh nổi tiếng trong đạo Công Giáo. Thánh An Tôn sinh năm 1195 tại Lisboa, Bồ Đào Nha, là một tu sĩ truyền giáo nổi tiếng nhờ tài giảng thuyết. Ông mất khi mới 36 tuổi và với cuộc sống tốt lành, gương mẫu đầy khổ hạnh, An Tôn đã được phong thánh ngay sau đó.
Vào ngày Tết, câu chúc đầu miệng của nhiều người là chúc mừng năm mới được an khang thịnh vượng, chúc thêm có được cuộc sống an lành, tức là vừa được sống trong yên ổn, vừa được lành mạnh không xô bồ rắc rối.
Khi mình được yên bụng, yên tâm, người ta dùng hai chữ an lòng, thí dụ ông bà ta luôn muốn chu toàn bổn phận, để khi chết có thể "an lòng đi về nơi chín suối".
Câu ca dao nói lên ước muốn của người dân về đất nước "Sao cho vững nước an dân" là tâm nguyện chung của nhiều người. Người giỏi là người có thể "biến nguy thành an", biết bình tĩnh giải quyết để "tiền hung hậu kiết".
Khi tâm không được an bình với nhiều lo lắng, người ta dùng chữ tâm trạng bất an.
Cha mẹ ai cũng muốn con cái trưởng thành, có gia đình riêng gọi để chúng được ổn định, an bề gia thất. Khi không thể làm gì hơn, người ta tin rằng số của mình đã được bày sẵn, định trước, cuộc sống đã an bài.
Bình an không chiến tranh thì ai cũng mong muốn. Chẳng hạn hiện nay Putin đang cho quân Nga vào tấn công Ukraine, tạo chiến tranh làm cả thế giới lên án, mong thanh bình không xảy ra thế chiến.
Người có lòng luôn quan tâm tới sự an nguy của quốc gia, đặt quyền lợi chung trên lợi ích cá nhân, không như bọn cầm quyền cộng sản bán nước cầu vinh. Chữ Nguy trái ngược nghĩa với chữ An. Trong Hạnh Thục Ca có câu: "Giúp lành còn cậy, an nguy có trời".
Trong tác phẩm Lục Vân Tiên nhà trí sĩ Nguyễn Đình Chiểu đã viết "Ẩn thân theo chốn an nhàn". An là yên ổn, nhàn là rảnh rang.
Hồi xưa ra làm quan thường phải làm việc nước với nhiều lo toan, lại phải tranh dành, có khi bị lời xu nịnh phật ý vua còn bị chém đầu, nên nhiều người đã chán chường chỉ muốn về quê hưởng nhàn, ở ẩn cho yên thân. "Rằng xưa có gã từ quan, lên non tìm động hoa vàng ngủ say" (thơ Phạm Thiên Thư). Ủa, mà đâu phải chỉ "ngày xưa", bây giờ chính trị các nước phức tạp, các đảng phái tranh dành quyền lực, ra ứng cử làm nghị viên, dân biểu, tổng thống ... cũng phải chịu rất nhiều áp lực, phải có trách nhiệm, nhức đầu để hành xử cho đúng với sự việc, hoàn cảnh. Phải biết giữ an ninh quốc gia, tức là giữ trạng thái bình yên của xã hội
Trong tác phẩm Kim Vân Kiều, thi hào Nguyễn Du cũng đã viết:"Ở không an ổn, ngồi không vững vàng, hoặc "Buồng riêng sửa chốn thanh nhàn", "Cầm đường ngày tháng thanh nhàn", hai chữ an nhàn rất cần thiết và ý nghĩa.
Người ta cũng hay khuyên mình nên an phận, tức là bằng lòng với thân phận, với hoàn cảnh, không đòi hỏi gì hơn để khỏi bon chen vất vả. Sống an phận, có tư tưởng an phận về mặt nào đó cũng tốt, nhưng ngược lại nếu quá tiêu cực, buông xuôi không tranh đấu để tiến thân vươn lên, không chiến đấu chống kẻ thù xâm lăng thì đất nước sẽ bị đô hộ, con cháu phải chịu nhiều đau khổ.
Nhờ hệ thống an sinh xã hội tốt, tức là chương trình welfare của nhiều nước Âu Mỹ, người dân đã được chăm sóc, lo cho sức khoẻ nên cuộc sống rất an toàn, bớt lo lắng, khi thất nghiệp thì có trợ cấp, khi không tìm được việc làm thì xin "welfare" để tạm sống trong khi kiếm việc
Nói chuyện sống thì cũng phải lo qua chuyện chết, lo chuyện chôn cất an táng. An táng là động từ, an là yên; táng là chôn cất, nên người ta hay nói "hôm nay tôi dự lễ an táng người bạn".
Giữ cho thần kinh yên ổn không bị kích thích, dễ ngủ tránh "thức đêm mới biết đêm dài" người ta cần đến thuốc an thần.
Một buổi chiều an tĩnh là buổi chiều được sống trong tĩnh lặng, an bình, vào chiều đó gia đình sau khi quây quần ăn cơm chung, cùng uống tách trà, trò chuyện thật vui vẻ nhẹ nhàng. Hình ảnh xưa "bên anh đọc sách, bên nàng quay tơ" cũng là hình ảnh an tịnh rất nên thơ.
An tọa cũng là chữ rất hay được dùng, khi ngồi yên ở chỗ của mình, các MC sau phần nghi lễ thường mời mọi người đã an tọa.
An toàn là điều kiện rất cần khi làm việc, các công xưởng phải có luật an toàn lao động, để người làm việc được bảo đảm tránh tai nạn do máy móc xảy ra.
Thầy Nguyên An đã viết về chữ AN trong đạo Phật như sau:
- Khi tâm mình không bị lay động bởi sóng gió cuộc đời gọi là An Bình.
- Khi mình nỡ được nụ cười trên môi gọi là An Vui.
- Khi mình chú tâm vào một pháp môn tu tập gọi là An Trú.
- Khi tâm mình không còn một chút giao động gọi là An Tâm.
- Khi mình cảm thấy thanh thãn không còn vướng bận gọi là An Nhàn.
- Khi mình cảm nhận được sự mát mẽ trong lành gọi là An Nhiên
- Khi tâm không còn lo nghĩ chuyện quá khứ, hiện tại, tương lai gọi là An Yên.
- Khi mình cảm thấy không còn một chút lo sợ gọi là An Ổn.
- Khi mình biết bằng lòng với những gì mình đang có gọi là An Phận
- Khi mình cảm thấy có được sự bao bọc chở che gọi là An Toàn.
- Khi mình sống đoàn kết hòa hợp với mọi người gọi là An Hòa.
- Khi nơi mình sống cảm thấy được yên ổn gọi là An Cư.
- Khi mình có được sự vững chãi lớn mạnh như ngọn núi gọi là An Sơn.
- Khi mình có được sự bình an tròn đầy gọi là An Viên.
- Khi mình gặp chuyện buồn được người khác động viên chia sẻ gọi là An Ủi
Vâng, những điều "an" này hay quá, hay nhất là cần an ủi, làm cho yên tâm, xoa dịu, chia sẻ với những người đang bị đau buồn, kém may mắn hơn chúng ta.
An trí là một biện pháp cưỡng chế hành chính của thực dân Pháp, bắt buộc các người tài giỏi nhưng khẳng khái chống đối họ phải đi tới ở các vùng miền núi, xa khu dân cư để sống, để không còn cơ hội tiếp xúc, lãnh đạo quần chúng cùng lên tiếng đấu tranh, chẳng hạn các vua Thành Thái, Duy Tân ngày xưa đã bị Pháp bắt đem đi an trí, lưu đày biệt xứ tận đảo Réunion của châu Phi. Ngày nay các vị lãnh đạo công giáo như Giám mục Ngô Quang Kiệt, linh mục Đặng Hữu Nam cũng bị đi "an trí" ở xa, không còn được có tiếng nói ảnh huởng trực tiếp với giáo dân được nữa.
Thế đấy, muốn nhà cửa an ấm, đất nước bình yên, thì trước hết phải làm “an” lòng mình. Tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Hãy cùng nhau học và tôi luyện để tinh thần yên vững, bình an trước mọi biến cố của cuộc sống.
Nói về chữ AN thì trong tiếng Việt có nhiều chữ bỏ thêm dấu rất gần với chữ này, đó là chữ ăn, chữ án, chữ oan, chữ oán, khi nào có thêm thời gian mời quý bạn cùng bàn thêm về các chữ này nhé.
Bây giờ xin mời bạn cùng tản mạn qua chữ Nhàn. Nhàn trong tiếng Việt nghĩa là nhàn nhã, thảnh thơi, không vướng bận.
Chữ "Nhàn” đã được nâng lên thành lối sống, thành triết lý phổ biến ở tầng lớp trí thức ngày xưa. Nhàn là một chủ đề phổ biến trong văn thơ thời còn vua chúa. Lối sống nhàn thường nảy sinh từ tâm lý chán nản, bất mãn với thời cuộc.
Đầu tiên phải nhắc tới Nguyễn Bỉnh Khiêm, tức là ông Trạng Trình. Ông là người ngay thẳng nên dâng sớ xin chém đầu những tên nịnh thần, vua mê muội không nghe nên ông cáo quan về quê với tâm niệm bỏ qua sự đời, nhàn một ngày là tiên một ngày. Ông chỉ làm quan 8 năm, nhưng đủ để thấm thía cái hủ hoại trong triều đình. Từ đó thơ ca của ông thấm đượm quan niệm sống nhàn, thể hiện qua lối sống thuận theo tự nhiên:
“Một mai, một cuốc, một cần câu
Thơ thẩn dầu ai vui thú nào”
Thu ăn măng trúc, đông ăn giá
Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao
Rượu đến cội cây ta sẽ uống
Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao
Nguyễn Bỉnh Khiêm tìm đến rượu hưởng nhàn không phải là thứ say lúy túy, mà ông luôn tỉnh tảo để nhận ra phú quý cũng chỉ là một giấc chiêm bao. Quả vậy, tiền bạc danh lợi không phải là cái đích duy nhất trong đời, quan trọng hơn cả là tôi luyện nhân cách, phẩm chất cao đẹp.
Nhiều người quan niệm phải nỗ lực làm việc khi trẻ để về già được sống nhàn. Điều này không sai, nhưng khi làm việc cũng nên biết lúc nào cần dừng lại, kẻo khi đã già mà vẫn cứ bôn ba, rốt cuộc tiền bạc của cải không biết ai hưởng. Cần biết từ bỏ tham vọng, bồi đắp sự bình yên trong tâm hồn để có thể thực hành chữ “nhàn”. Trong thực tế nhiều người quá say mê công việc, danh tiếng rồi bỏ bê sức khỏe, gia đình, kết quả có tiền nhưng bệnh hoạn, gia đình con cái mất hạnh phúc, có đáng để đánh đổi không?Cần phải chủ động, biết khi nào là đủ trong hoàn cảnh mình, biết ý thức tỉnh táo với chữ “NHÀN” khi có thể.
Tiếp theo là nhà thơ Nguyễn Công Trứ cũng hay viết về đề tài nhàn này: "Tri nhàn, tiện nhàn, đãi nhàn hà thời nhàn", vế này đi kèm với câu "tri túc, tiện túc, đãi túc hà thời túc", tức là nếu biết đủ thì đủ, vì cứ mải mê tranh giành thì chằng biết khi nào là đủ, là nhàn. Tôi rất đồng ý với quan niệm này, hôm nay mua được nhà, chưa vui mừng thì ghen tức ganh tị với người có nhà lớn hơn, có nhà hớn hơn thì so sánh với tỉ phú khác có biệt thự bự thiệt, rồi cau có khổ sở. Biết bao nhiêu người đang ước ao được vị trí của mình. Đồng ý mình phải luôn vươn lên để phát triển tốt hơn ngày hôm qua, nhưng nếu phải đau khổ, trở nên tù nhân cho đồng tiền thì thật là không nên chút nào.
Trong bài Tự thán, danh thần Nguyễn Trãi đã ca tụng:
"Một phút thanh nhàn trong thuở ấy,
Nghìn vàng ước đổi được hay chăng?" đủ để nói lên giá trị của chữ thanh thản, nhàn tản, vượt qua các đam mê chướng ngại của đời sống.
Nhà thơ lớn Nguyễn Khuyến cũng đã từng viết: "Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ, Người khôn người đến chốn lao xao”, chữ khôn và dại ở đây mang ý nghĩa khác hẳn nhau, tùy theo quan niệm, nhân sinh quan của mình. Bạn chọn lối sống nào?
Ca dao cũng có những câu liên hệ tới vấn đề này:
"Đàn ông ít tóc: an nhàn".
Câu này không biết có đúng không vì ông cựu tổng thống Trump tóc không nhiều mà có an nhàn chút nào đâu!
Ông bà cũng nhận định "Người đời ai khỏi gian nan;
Gian nan có thuở thanh nhàn có khi".
Và khuyên chúng ta:
"Có vất vả mới thanh nhàn
Không dưng ai dễ cầm tàn che cho"
Thời đại ngày nay con người bị lôi cuốn vào cuộc sống công nghiệp và khuynh huớng toàn cầu hóa, rất khó để tìm hai chữ An Nhàn.
Nhiều người rất "sang chảnh", sau một ngày vất vả ở công ty, tất bật chuẩn bị xách vợt ra sân đánh tennis, hoặc lái xe chạy vội tới phòng gym để hùng hục toát mồ hôi hột tập thể dục, đó có phải là lối sống tốt cho chữ thanh nhàn không? Có bao giờ bạn dành giờ để xem hoa, thưởng nguyệt không “Từ khi trăng là nguyệt cho tôi bóng mát thật là”. (Nguyệt Ca- Trịnh Công Sơn)
Thật vậy, xin hãy cùng nhau suy nghĩ lại về cái nhàn nhã, thảnh thơi, không bị vướng bận sự đời để sống chậm lại, biết "enjoy" từ bỏ tham vọng, có nhiều thì giờ nghỉ ngơi, vui chơi với gia đình, bạn bè. Bạn có thích lúc rảnh rỗi có thể ngồi đọc sách; xem phim, uống ly trà mạn đàm với người thân không? Nhàn không chỉ là không làm việc bên ngoài, mà còn mang ý nghĩa của sự bình yên, ổn định trong tâm hồn. Tinh thần ung dung tự tại, cử chỉ thong thả, thoải mái và từ tốn. Tôi vốn cũng còn ôm đồm, lúc nào cũng lo toan tính toán, vội vã chưa thực hành chữ nhàn được, cần phải chú trọng và thực hành, vì đã đến tuổi "hưởng nhàn" rồi.
Thế nhưng ngược lại cũng có câu nói rất hay "Nhàn cư vi bất thiện", ý nói "rảnh rỗi sinh nông nổi", tức là quởn quá, nhàn hạ quá lại sanh tật xấu. Chẳng hạn đi chơi giải trí không lành mạnh, uống rượu giải sầu, hút sách, mê mải facebook, mạng xã hội cũng là vấn đề lớn hiện đang xảy ra trong đời sống. Những hành động sai trái đó sẽ dẫn đến những hệ lụy xấu cho xã hội. Nhàn nhã là hạnh phúc được hưởng, nhưng nếu quá nhàn hạ sanh tật xấu thì phúc không còn, mà chỉ còn họa. Nhàn rỗi sẽ khiến nội tâm trống rỗng, tâm trí mệt mỏi rã rời, càng mệt lại càng không muốn động chân tay làm việc gì, trở nên yếu ớt cả về thể xác cũng như tinh thần. Nhàn nhã đến nỗi trở nên lười nhác thì bệnh tật sẽ sinh ra, tinh thần rệu rã như người đau ốm, mất hồn. Vì vập hãy bắt tay vào hành động, vứt bỏ cuộc sống quá đỗi lười biếng, vứt bỏ những suy nghĩ viển vông để năng động, vui vẻ và hạnh phúc hơn. Chúng tôi có anh bạn thân rất dễ thương, nhưng anh coi bộ áp dụng chữ nhàn hơn nhiều, chỉ đi làm vừa đủ, khi chủ khó chịu thì anh bỏ việc ngay, mà cũng chẳng hối hả tìm việc khác, cứ thong thả uống trà đọc sách, vì thế bạn bè trong nhóm đều mua nhà, sắm xe, anh cứ làng nhàng ở mướn trong chung cư, cười tủm tỉm trong thế giới riêng, như vậy thì cũng hơi tiêu cực phải không các bạn? Biết hòa hợp, sống trung dung, không quá đáng là một việc khó thực hiện, nhưng không phải vì thế mà buông xuôi. Do dó mình cần phải chủ động, sáng suốt để đừng ở hai cực đối chọi nhau của vấn đề, mà phải dung hòa và áp dụng chữ nhàn đúng chỗ, đúng cách.
Ngoài ra còn cần buông bỏ oán giận, coi nhẹ quá khứ lo âu thường nhật, không tham lam của cải tiền tài, ham mê sắc dục, hưởng thụ, thậm chí mong muốn được nhận nhiều của cải phi nghĩa khiến đạo đức ngày càng tiêu vong, trong lòng bất an.
Bài học về chữ An Nhàn là bài học cần luôn được đề cao, thể hiện để giữ chính bản thân mình có được nhân cách và cư xử cao đẹp trước mọi thử thách.
Để tạm kết, xin được mượn câu ca dao dưới đây để gởi đến các bậc phụ huynh: "Cầu cho cha được thanh nhàn. Chúc cho mẹ được an khang tuổi già". Với các bạn trẻ, mong bạn năng động để thành công trong cuộc đời, nhưng đừng quên phải dừng lại đúng chỗ, đúng thời điểm.
Nguyễn Ngọc Duy Hân
No comments:
Post a Comment